jueves, 1 de octubre de 2015

EL KARAI OCTUBRE Y EL JOPARA


Ohai: David Galeano Olivera
El 1 de octubre, se revive en la zona guaranítica una tradición anual, muy arraigada y conocida. En efecto, con el inicio de este décimo mes también saldrá del monte un mítico personaje llamado Karai Octubre. Hombre descalzo y de rasgos duros, ataviado a la usanza del campesino paraguayo; con un sombrero de paja y portando un desafiante arreador (látigo) de ysypo. Ko 1 jasypa, guarani retâme ojegueromandu’ajeýta peteî jepokuaa mbarete ojaitypóva ha opavave oikuaáva. Upeichaite, oñepyrûvo ko jasypa osêta ka’aguýgui peteî ava imba’ekuaáva hérava Karai Octubre. Kuimba’e oikóva pynandi, hovasy ha oñemonde Paraguáiva: akâo kapi’i ha avei oguerekóva peteî tejuruguái ipópe.
Todos sabemos que octubre es el mes más dificil antes que la tierra comience a ofrecer masivamente sus productos: maíz, mandioca, frutas, etc, devolviendo de esa manera la abundancia a los hombres. Es un mes de sensible carestía. Solamente las familias previsoras podrán sobrellevar estos momentos difíciles. De allí también la tradición de preparar un suculento y abundante jopara tomando como ingredientes los casi únicos productos disponibles, el locro (o el locrillo) y el poroto; que acompañados de verduras: zapallo, cebolla, tomate y cilantro; y mucho queso paraguay; son hervidos por varias horas hasta que, a punto, se convierta en uno de los platos típicos más apreciados y deliciosos del país. Opavave jaikuaa jasypápe ojehasa’asyha oparupiete ha upéi ae yvy oñepyrûjeytaha ome’ê opaichagua temitỹ: avati, mandi’o, yva ha ambuéva. Jasypápe ndaiporiguasuvéima hi’upyrâ. Umi oñembosako’iva’ekue añoite ikatúta ombohovái hekopete ko’â ára vai. Upégui ou peteî jepokuaa tuja he’íva ojejapova’erâha peteî tuicha ha héva jopara ha ipype oñemoîva’erâha locro térâ locrillo ha heseve kumanda ha avei kurapepê, sevói, tomáte, kuratû ha kesu paraguái. Umíva oñembopupu are porâ ha, áĝa oîmbávo, oikóta ichugui pe tembi’u ojehecharamove ha hevéva ñane retâme.


El hervido se hace en la olla de hierro, con fuego de carbón o leña, en el tradicional brasero. La faena para preparar el jopara lleva prácticamente toda la mañana; y al lado se hará hervir la mandioca que se convertirá en el acompañante más indicado para el jopara. La tradición campesina nos muestra anualmente, a toda la familia reunida ese día en torno a la mesa, a la siesta, para consumir el jopara y la humeante mandioca, a modo de preparación para soportar este mes de carencias. Pe ñembopupu niko ojejapo peteî japepópe -kuarepotígui ijapopyréva- oñemboguapýva tatapỹi térâ jepe’a akuporâva ári. Jopara apo niko oñepyrû kuarahy resêre. Ijyképe avei oñembopupu mandi’o ojepurútava tembi’u týraramo. Upe árape, okaháre, jajuhúta opaite oikóva peteî ogapýpe, asaje jave, oñemboja ha oguapyha oñondivepa ha okaru tuicha porâ hikuái, hyvatâmbóte peve. Péicha jeko oñembohovaiva’erâ ko jasy ijetu’úva.


Y a esa hora, saldrá el karai Octubre a recorrer todos los hogares para asegurar un año de abundancia o de pobreza. Aquellos hogares despreocupados donde nadie coma en abundancia o donde la comida es pobre, recibirán la maldición de tener que soportar un año de pobreza; en tanto que, aquellos hogares que presenten a la familia unida y comiendo a sus anchas, serán hogares bendecidos por la abundancia y la felicidad. Ha upe asaje pukukue javeve ndaje Karai Octubre oikundaha oparupiete ome’êvo po’a umi oñembosako’iva’ekuépe; ha oha’uvô haĝua umi oñembotavyva’ekuépe. Umi ndojapoiva’ekue mba’eve ha ndorokóiva hi’upyrâ, imboriahu ha ohasa’asýta upe ary; ha katu umi oñembosako’iva’ekue ha ojapóva jopara, ohasaporâta upe ary; ndohasamo’âi hikuái ñembyahýi ha oikóta vy’apavême.
Después de todo lo expuesto, les deseo a todos un cordial “a buen tiempo” a la hora de servirse su gran plato de jopara. Opa ko’â mba’e rire, hi’âiteva’erâ opavavépe ohupyty pe jopara, po’a reruha.

No hay comentarios:

Publicar un comentario